Κι αρχή καλός μας χρόνος!!

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες μου αρέσει να ξεφυλλίζω τα τεφτέρια που γράφουν για τις σχετικές συνήθειες και παραδόσεις. Πλούσιο το εθιμικό σ΄όλο τον κόσμο. Γίνεται λόγος για τις συνήθειες της νοικοκυράς, του νοικοκύρη, τα ιδιαίτερα γλυκά και φαγητά, τα φιλέματα, τις προλήψεις, τα μαντέματα της τύχης, τα κάλαντα, το ποδαρικό.

Το ποδαρικό παρουσιάζει μια γραφικότητα και έχει σημασία ξεχωριστή για την οικογένεια. Το πορτοκάλι, το ρόδι, ένα κλωνάρι ελιάς, αλλού μια μαλλιαρή πέτρα αλλά κι ένα κανάτι, είναι κάποια από τα βασικά σύνεργα του καλοπόδαρου που το αναγάγει σε ιεροτελεστία. 

"Την Πρωτοχρονιά πρωί-πρωί ένα μέλος της οικογένειας, πήγαινε στη βρύση άφηνε ένα φοινίκι και γέμιζε μια κανάτα νερό, που λεγόταν αμίλητο γιατί σε όλο αυτό το διάστημα δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν. Με αυτό το νερό γινόταν "του πουδαρκό" σε κάθε σπίτι συνήθως από τον πατέρα ή τη μητέρα. Κρατούσε την κανάτα με το αμίλητο νερό, ένα ρόδι, ένα σίδερο κι έλεγε:

Καλή μέρα τσι τ΄Αγιού Βασλιού

Γεια χαρά καλή καρδιά τσι καλή αρχιχρουνιά

Χτυπούσε το σίδερο κάτω και συνέχιζε..." 

Αυτά διαβάζω στο βιβλίο "Το Ακράσι Λέσβου" του καλού και σεβαστού φίλου Γιάννη Κοντέλλη καθώς αναφέρεται στα ήθη και έθιμα των ημερών στο Ακράσι για κείνα τα χρόνια τα παλιά .

Αλλά κι ο Γ. Μαυραγάνης στο βιβλίο του "Παλαιοχώρι Πλωμαρίου Λέσβου" γράφει:

"Το πρωί αχάραγα μισοσκότεινα ο τυχερός που βρήκε τον παρά ή ο νοικοκύρης ή ένας από τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας σηκώνεται και χωρίς να μιλήσει σε κανέναν παίρνει το κουμάρι, ένα φοινίκι κι ένα κομμάτι βασιλόπιτα, συνήθως το κομμάτι του Αγιού Βασλιού και πηγαίνει να πάρει από την κοντινή βρύση νερό. Εκεί αφήνει το κομμάτι της πίτας και το φοινίκι να το φάει ο Άγιος Βασίλης όταν θα περάσει."

Οι γιορτές όμως έχουν και τα τραγούδια. Τα Κάλαντα που ψάλλονται κυρίως από τα παιδιά πότε το βράδυ της Παραμονής και πότε ανήμερα το πρωί μετά την Εκκλησία. Οι στίχοι των καλάντων αλλού είναι ευχετικοί, και αλλού επαινετικοί.

Πέρδικες, βλαστάρια, καρυδένιες καρέκλες, καμαροφρύδες κυράδες, κάστανα, στάχυα, θάλασσες και καράβια, συνθέτουν στίχους παραμυθένιους.

"Σένα σου πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια/για ν΄ακουμπά η μέση σου η μαργαριταρένια.

Κυρά ψηλή κυρά λιγνή κυρά καμαροφρύδα/όταν σειστείς και λυγιστείς και πας στην Εκκλησιά σου/ρόδα οι στράτες γεμίζουνε απ΄την περπατησιά σου.

Αν έχεις δούλα έμορφη βάλε να μας κεράσει, βγάλε καρύδια ,κάστανα /βγάλε και πορτοκάλια βγάλε και το γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια" διαβάζουμε πάλι σε μερικούς από τους καλαντικούς στίχους στο βιβλίο του Μαυραγάνη.

Κι όλες αυτές οι ομορφιές που έβγαιναν από τα παιδικά χείλη των αλλοτινών χρόνων γλυκαίνονται από φοινίκια, καρύδια, σύκα, πορτοκάλια, που προσφέρουν οι νοικοκυρές.

Άμα παρασυρθώ από την πλούσια εθιμολογία των ημερών τούτο το σημείωμα δε θα΄χει τέλος. Προτού κλείσει όμως δε θα παραδώ τα Ναυτικά Κάλαντα από τα "'Απαντα Βλαχογιάννη, τόμος 24"με τα δικά τους μηνύματα και τη θαλασσινή φρεσκάδα.

"Αφέντη, αφεντάκι μου πέντε φορές αφέντη/εσένα πρέπει αφέντη μου φρεγάδα ν΄αρματώσεις  να΄χει την πρύμνη της ψηλή, την πλώρη σα λιοντάρι/να΄χει κατάρτια μπρούτζινα και ξάρτια συρματένια, και τα πανιά μεταξωτά κι αντένες ατζαλένιες       Στην πλώρη κάθεται ο Χριστός, στη μέση η Παναγία/και πίσω στο τιμόνι του κάθεται ο Αι-Νικόλας.

Καλή χρονιά φίλοι καλοί και αγαπημένοι με ένα φοινίκι και ένα κονιακάκι από βύσσινο!

(Φοινίκι λέμε στα μέρη μου το μελομακάρονο

Το Ακράσι και το Παλαιοχώρι είναι ορεινά χωριά της Επαρχίας Πλωμαρίου, ιδιατέρως γραφικά και με ανθρώπους με ανοιχτό μυαλό και οξυδέρκεια που δημιουργούν.) 

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου

Παραμονή Πρωτοχρονιάς...

Με αργό βηματισμό προχώρησε προς τη μεγάλη τζαμόπορτα. Παραμονή Πρωτοχρονιάς κι η κίνηση στο δρόμο είχε αρχίσει να "σπάει". Κόντευε να πέσει η νύχτα για τα καλά. 

Το αχνιστό κόκκινο κρασί που στραφτάλιζε στο κρυστάλλινο ποτήρι δεν ήταν αρκετό για να διώξει την ψύχρα που΄νιωθε να διαπερνά το κορμί του. Λίγη ώρα πριν το΄χε ετοιμάσει με ιδιαίτερη φροντίδα, ρίχνοντας μέσα όλα τα μυρωδικά με τα βαθιά αρώματα. Ζεστή γεύση από γλυκό κόκκινο και μηλίτη οίνο ανακατεμένα με μοσχοκάρυδο, κανέλα και γαρίφαλο, πιστή συντροφιά στην αποψινή νύχτα.

Το βλέμμα του, σταγόνες βροχής που πέφτουν την ώρα που αντανακλά η θάλασσα το γκριζολευκό τ΄ουρανού, στράφηκε στους δείκτες του ρολογιού. Του φάνηκε πως έκαναν τον κύκλο τους αργά, βασανιστικά. Λίγο πιο πέρα η φλόγα λαμπύριζε στο τζάκι σα ψιλόλιγνη φιγούρα γυναίκας σε ρυθμούς φλαμέγκο.

Σαν τότε που σφιχταγκαλιασμένοι στροβιλίζονταν σε ήχους παθιασμένου αργεντίνικου τάγκο.

Ταξίδεψε ο νους του στα βαθιά περάσματα της θύμησής του κι η ματιά του καθηλώθηκε στο χορό της φωτιάς. Καθώς έφερνε το κρασί στα χείλη του ξανάνιωσε τη γλύκα των φιλιών, τη ζεστασιά απ΄το χάδι της κείνη τη μακρινή παραμονή Πρωτοχρονιάς των νεανικών του χρόνων. Κούνησε το κεφάλι του σα να μονολογούσε.

"Ποιος το περίμενε!"

Σα να΄κουσε το γέλιο της που΄βγαινε γάργαρο απ΄την ψυχή της καθώς τον κοίταζε στα μάτια σαν της μιλούσε.

Χειμώνας, σαν κείνο το βράδυ που έδινε υπόσχεση πως θα μπάρκαρε για μόνο δυο χρόνια στις μεγάλες θάλασσες. Το΄λεγε και το πίστευε. Δεν του περνούσε απ΄το μυαλό πως μπορεί να τον κρατήσει στην αγκαλιά της η μεγάλη πλανεύτρα.

Πόσες Πρωτοχρονιές από τότε τον βρήκαν να θαλασσοδέρνεται, αντάμα μ΄άλλους ναυτικούς να του τρυπά η αρμύρα τα κόκαλα. Από τη μια φωτισμένα λιμάνια κι από την άλλη βαριά βήματα σε σκοτεινά σοκάκια κι ύστερα πάλι μοναξιά. Ουρανός και θάλασσα ήταν οι συνοδοιπόροι του, η οικογένειά του για χρόνια πολλά.

Ώσπου...ο Χειμώνας ήρθε. Ο Χειμώνας του καιρού συνταιριασμένος μ΄αυτόν της ζωής του.

Το λυκαυγές του νέου χρόνου τον έβρισκε στο λυκόφως της ζωής του να ξεφυλλίζει το βιβλίο των αναμνήσεων με σταθερή παρέα τη μοναξιά παραμονή Πρωτοχρονιάς και να βουρκώνει για όσα δεν έζησε, λίγο προτού το ρολόι χτυπήσει μεσάνυχτα.

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου.

ΗΜΕΡΑ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΧΡΙΣΤΟΥ

Χριστούγεννα!!
Καλά κι ευλογημένα!!
Με το Αστέρι της Βηθλεέμ να φωτίζει κάθε ψυχή , να την ευφραίνει και να την γαληνεύει!
Θέλω να επενδύσω τούτες τις ευχές προς όλους με ακούσματα βυζαντινών ύμνων των Χριστουγέννων τα οποία αποδίδει ο π. Νικόδημος Καβαρνός.




Ψάλλει ο π. Νικόδημος Καβαρνός, καθηγητής βυζαντινής μουσικής, θεολόγος.
Είναι γεννημένος και μεγαλωμένος στο Πλωμάρι. Παιδί πολύτεκνης οικογένειας με σεμνούς γονείς και ιδιαιτέρως δε εξαίρετη μητέρα.
Μπορεί να ευφρανθεί κανείς και να απολαύσει την ψαλτική του τέχνη -της οποίας τα πρώτα διδάγματα έλαβε στον Άγιο Νικόλαο Πλωμαρίου από μικρό παιδί-στην ενορία του τον Άγιο Γεώργιο Καλλιθέας στην Αθήνα.

Με την σκέψη και την αγάπη μου προς όλους τους φίλους και επισκέπτες αυτού του ιστοχώρου.

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου

Μέρες Χριστουγέννων!!

Μέρες Χριστουγέννων, μέρες ευφρόσυνες, της αγάπης, της οικογενειακής θαλπωρής!

Πλούσιο το εθιμικό σε όλα τα μέρη απ΄άκρη σ΄άκρη, σε κάθε τόπο, για Εκείνον που με τη γέννησή του αλλάζει την ιστορία της ανθρωπότητας, φωτίζει τις καρδιές των ανθρώπων με το φως της αλήθειας και τις γλυκαίνει με το μέλι της αγάπης.

"Χριστός γεννιέται χαρά στον κόσμο.." ψάλλουν οι καλαντιστές από το βράδυ της παραμονής και φέρνουν το μήνυμα της μεγάλης γιορτής στους δρόμους, στο χτύπημα της κάθε πόρτας, με το στολισμένο καραβάκι στα χέρια και ένα φαναράκι που φωτίζει σα ναναι το αστέρι της Βηθλεέμ.

Οι εικόνες της παράδοσης θέλουν καλωσόρισμα και τρατάρισμα με μελομακάρονα, δίπλες, καρπούς όπως κάστανα, φουντούκια, καρύδια.

Όλη η κτίση δοξολογεί το μόνο "καινόν υπό τον ήλιον". Αυτόν που τόσο ταπεινά διάλεξε να έρθει στη γη, να ζεσταθεί από τα χνώτα άκακων ζώων και να πλαγιάσει σε αχυρένια κούνια. Μεγάλα τα νοήματα και οι συμβολισμοί. Οι υμνωδοί δοξολογούν, οι ζωγράφοι χρωματίζουν, οι παραμυθάδες κι οι ποιητές μιλούν για το θείο βρέφος το "εσπαργανωμένον κείμενον εν φάτνη"

"Νάμουν του στάβλου έν' άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι
την ώρα π' άνοιγ' ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι.
Να ιδώ την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του,
το στέμμα των ακτίνων του γύρω στο μέτωπό του.
Να λάμψω από τη λάμψη του κι' εγώ σαν διαμαντάκι
κι' από τη θεία του πνοή να γίνω λουλουδάκι.
Να μοσκοβοληθώ κι' εγώ από την ευωδία,
που άναψε στα πόδια του των Μάγων η λατρεία.
Νάμουν του στάβλου ένα άχυρο ένα φτωχό κομμάτι
Την ώρα π' άνοιγ' ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι."

ποθεί ο Κωστής Παλαμάς και ορίζει το μέγα γεγονός.
 

Όπως και να΄χει οι μέρες έχουν τη γλύκα του μελιού, το άρωμα της κανέλας και του πορτοκαλιού, τη μελωδία των ύμνων, το όνειρο του παραμυθιού!

Ας κυλήσουν ευλογημένα, χαρμόσυνα, πασπαλισμένες με την αστερόσκονη της αγάπης, φωτισμένες από τη λάμψη του αστεριού! 

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου

Το παιδί γιορτάζει...

Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού έχει τη θέση της στο μήνα Δεκέμβριο στις 11. Λίγο πριν το ξεκίνημα του εορταστικού Δωδεκαημέρου, τότε που κυριαρχεί η χαρά του ελπιδοφόρου μηνύματος της ενανθρωπίσεως του Θείου βρέφους.

              "Άφετε τα παιδία έλθουν προς με"

Η αγάπη του Θεού Δημιουργού ενσαρκώνεται και γεννιέται ταπεινά στη φάτνη της Βηθλεέμ, ως Θείο βρέφος που στρέφει το ενδιαφέρον του σ΄όλου του κόσμου τα παιδιά. Μαυράκια, ασπράκια, κιτρινάκια. 

Παιδιά που απολαμβάνουν τη ζεστή αγκαλιά των γονιών τους, με τη χαρά των παιχνιδιών , τη λαχταριστή γεύση των γλυκών, τη θαλπωρή του σπιτιού με τα στολίδια του χριστουγεννιάτικου διάκοσμου. 

Ένα ξύλινο αλογάκι αρκεί για να φέρει το χαμόγελο της παιδικής ευτυχίας στο αγοράκι μιας άλλης εποχής, που φαίνεται να απολαμβάνει το παιχνίδι με αποτυπωμένη την πληρότητα στην έκφρασή του.

Αλλά και τ΄άλλα τ΄άστεγα, θύματα του θυμού της φύσης, που τα ξεσπίτωσε και τα πέταξε στο δρόμο ανελέητα. Τα παιδιά των φαναριών, που κυκλοφορούν ξυπόλητα στους δρόμους μες στη γύμνια, απλώνοντας το χέρι στους  περαστικούς, ελπίζοντας σε ένα φιλοδώρημα με λίγο οίκτο ή και περιφρόνηση ακόμα.

Οδηγώντας στους δρόμους της πόλης μεσ΄απ΄τη λάμψη των φώτων, των στολισμένων δέντρων, της χριστουγεννιάτικης ατμόσφαιρας, που σου ζεσταίνει την καρδιά, σε κάθε γωνιά του δρόμου, σε κάθε φανάρι, το αντίκρισμα των παιδιών που περιφέρονται ανάμεσα στις ρόδες των αυτοκινήτων χτυπώντας το τζάμι για ένα φιλοδώρημα γίνεται ντροπή που σου παγώνει την καρδιά. 

Την εποχή της προόδου, των εξοπλισμών, με τα χιλιάδες αθώα θύματα των πυραύλων στο όνομα της παρανοϊκής ηθικολογίας που κατασπαράζει το ήθος, της νέας τάξης πραγμάτων, η ντροπή συνεχίζει. Όπως τότε, τον 19ο αιώνα με τους "μάγκες του ρολογιού", τα γνωστά "αλάνια" παιδιά θύματα της ανελέητης εκμετάλλευσης του κάθε "μάστορη"που τα΄ριχνε στο δρόμο και τα βασάνιζε αν δεν απέδιδαν το απαιτούμενο κέρδος. 

Και η "μαρίδα του δρόμου" συνεχίζει να απλώνει το χέρι της για λίγο οίκτο. Το παιδί του δρόμου έχει κι αυτό δικαίωμα στη χαρά της γέννησης του Θείου βρέφους. Το νιώθει πολλές φορές και το ψιλοτραγουδά καθισμένο στην άκρη μιας χριστουγεννιάτικης βιτρίνας, πατώντας τα πλήκτρα του ακορντεόν που βγάζουν μαγικούς ήχους ή περιδιαβαίνοντας στις πλατείες και στα σοκάκια με το βλέμμα στα στολισμένα μπαλκόνια μήπως και λάβει δείγμα της αγάπης των ανθρώπων που έχουν την τύχη να μην είναι στη δική του θέση.

Τούτες τις μέρες το παιδί γιορτάζει. Η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των ενηλίκων στις σκληρές συνθήκες διαβίωσης εκατομμυρίων παιδιών σε όλον τον κόσμο, απαιτεί συγκροτημένο σχέδιο δράσης, προκειμένου να φέρει αποτέλεσμα. Ο υποσιτισμός, η καταναγκαστική εργασία, η σεξουαλική εκμετάλλευση, η κακοποίηση, ο "βομβαρδισμός" με διαφημιστικά μηνύματα, το μη ασφαλές παιδικό παιχνίδι, είναι μέρος της μάστιγας που συνθλίβει καθημερινά κάθε έννοια παιδικότητας.

Πρωτίστως αλλά και τουλάχιστον σε αυτά έχει χρέος κάθε πολιτισμένη κοινωνία να ορθώσει το ανάστημά της ώστε τα παιδιά όλου του κόσμου να απολαύσουν τον δίκαιο κόσμο που δικαιούνται.

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου. 

Άγιος Νικόλαος, ο θαλασσινός Άγιος.

Στις 6 του Δεκέμβρη γιορτάζει ο προστάτης  άγιος της γης και του πελάγους. Ο Άγιος Νικόλαος. Ο θαλασσοκράτης, ο αλμυρής, ο θαλασσίτης, ο ναύτης. Ο καραβοκύρης. Επίσκοπος Μύρων της Λυκίας που τιμάται κι εγκωμιάζεται σ΄Ανατολή και Δύση. Υπήρξε και παραμένει φυσιογνωμία αγάπης και γενναιοδωρίας προς το συνάνθρωπο. Στο πρόσωπό του εκφράζεται η χριστιανική ευσπλαχνία.Η συμπάθεια στις συνειδήσεις των ανθρώπων για το θαλασσοκράτη Άγιο θεμελιώνει εκκλησίες στο όνομά του σε κάθε παράλιο τόπο αλλά και στεριανό.

Το εξωτερικό του Αγ. Νικολάου Πλωμαρίου, άποψη κεντρικής εισόδου και περίβολου του ναού.

Στο Πλωμάρι "Τω 1847, Μαϊου 6" μπαίνει ο θεμέλιος λίθος του ναού προς τιμήν του Αγίου Νικολάου και παραμένει μέχρι σήμερα χαραγμένο στην επιγραφή που φαίνεται από τα δυτικά  στον περίβολο του ναού. "Τον του Αγ. Νικολάου αρχαιότερον μητροπολιτικόν εν μέσω της πόλεως τω 1847 οικοδομηθέντα..." σημειώνει ο Οικ. Τάξης. Είναι τότε που οι Πλωμαρίτες στο κέντρο της ναυτικής κωμόπολης στυλώνουν ναό και ορίζουν τον Άγιο προστάτη και πολιούχο τους. Οικοδομούν σε ρυθμό βασιλικό τρίκλιτο λεσβιακού τύπου και σε κάθε γωνιά βάζουν τη σφραγίδα της πίστης τους.

Στο εσωτερικό του ναού, το λιτό ξύλινο τέμπλο με αγιογραφίες από την "Αδελφότητα των Ζωασαφαίων του Αγίου Όρους" 

Εικόνες βυζαντινής αλλά και ρωσικής τεχνοτροπίας, αφιερώματα συντεχνιών, ιερά κειμήλια, ο χρυσοκέντητος επιτάφιος στο κεντρικό κλίτος από την Οδησσό, ιερά λείψανα, αλλά και καλλιμάρμαρο μνημείο του εκ Πλωμαρίου καταγόμενου Μητροπολίτη Λαρίσης Α. Κουντουρή στον περίβολο του ναού, μαρτυρούν την ιστορία του.

Λεπτομέρεια από την οροφή του Ιερού Βήματος. Ροζέτα με ανάγλυφο περιστέρι σύμβολο του Αγίου Πνεύματος.

Η εικόνα του Αγίου Νικολάου, επαργυρωμένη με εξαιρετικής τέχνης κάλυμμα δεσπόζει στο ναό στολισμένη. Στο κάτω μέρος διαβάζουμε: "Διά χειρός Αποστόλου Γ. Χρυσοχόου. Ποταμός, των συνδρομητών 1890, 15 Ιουνίου".

6 Δεκεμβρίου 1988

Τα χρόνια στο διάβα τους μαρτυρούν πως το Πλωμάρι σαν τόπος θαλασσινός ταυτίζει τη ζήση του με την Ευλογία του Αγίου και τον τιμά με λαμπρή περιφορά.

6 Δεκεμβρίου 1971

Ο Άγιος των θαλασσών γιορτάζει! Το Πλωμάρι τόπος θαλασσινός και πελαγίσιος, γιορτάζει λαμπρά και  τιμά τον πολιούχο Άγιό του, κάθε χρόνο. Ο ναός, κοσμεί το κέντρο  του Πλωμαρίου. Η μνήμη του Αγίου Νικολάου διατηρείται στο πέρασμα του χρόνου μέσα στις συνειδήσεις του λαού με πολλά εγκώμια για τον πολιούχο του κατά το "Μνήμη δικαίου μετ΄εγκωμίων" της Αγίας Γραφής. 

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου