Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου 2010

Η ΠΡΩΤΗ ΤΩΝ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΩΝ

«Ο Ακάθιστος Ύμνος», ρωσική εικόνα του 14ου αιώνα. Στο κέντρο εικονίζεται η Παναγία, ενώ καθεμιά από τις μικρές περιφερειακές εικόνες αφορά τη διήγηση ενός από τους 24 «οίκους» του Ακάθιστου Ύμνου.

Αίσθηση Ανοίξεως με περιέβαλλε απόψε το βράδυ καθώς βημάτιζα προς το ναό για να απολαύσω τη χάρη και την αρμονία της ποιητικής τέχνης προς την αιώνια Μητέρα. Η πρώτη Παρασκευή των Χαιρετισμών, που τόσο πρόωρα μας ήρθε φέτος, με το Φλεβάρη όμως πια να παίρνει σιγά σιγά το δρόμο της αποχώρισης απλώνοντας χέρι καλωσορίσματος στην Άνοιξη. 

Η ελληνική Άνοιξη συνδέεται και με τις ακολουθίες της Μ. Τεσσαρακοστής. Της πορείας προς το Άγιον Πάθος που θα μας συναρμόσει με την Ανάσταση του Κυρίου. Η καμπάνα χτυπά τη Σαρακοστή για να απολαύσουμε τους οίκους προς την Υπέρμαχο Στρατηγό, το ποιητικό δημιούργημα που ως σπάνιο αρμονικό στιχούργημα ψάλλεται στις ορθόδοξες Εκκλησίες κάθε Παρασκευή βράδυ.                                                                                                      "...Και κει που κάθομαι ψηλά γαλήνιος κι ωριμάζω το νόημα            φέρνει ο άνεμος θαμπούς κυματισμούς καμπάνας, μεσ΄απ΄τα χωριά  λογιάζω κι απεικάζω που κράζει για τη Χάρη Της, τους  Θείους Χαιρετισμούς"                                                                                  ορίζει με τους στίχους του ο Άγγελος Σικελιανός από το "Πέμπτο Ευαγγέλιο".

 "Με την Μεγάλη Τεσσαρακοστή συνεδέθη προφανώς ο Ακάθιστος Ύμνος,  εξ αιτίας ενός άλλου καθαρώς λειτουργικού λόγου: Μέσα στην περίοδο της Νηστείας εμπίπτει πάντοτε η μεγάλη εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων και μεθεόρτων. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να κάλυψη η ψαλμωδία του Ακάθιστου, τμηματικώς.Ο Ακάθιστος ύμνος είναι το κοντάκιο του Ευαγγελισμού, ο ύμνος της σαρκώσεως του Λόγου του Θεού." υποστηρίζει κατά την ερμηνεία του ο μέγας Λειτουργιολόγος  Ιωάννης Φουντούλης.

"Χαίρε ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς,                                              χαίρε βάθος δυσθεώρητον και αγγέλων οφθαμοίς" αλλά και 

"Χαίρε κλίμαξ επουράνιε δι΄ης κατέβει ο Θεός,                                                     χαίρε γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν"

Η υμνωδία του Ακάθιστου Ύμνου συνταιριάζει με τα αρώματα της φύσης του ανοιξιάτικου δειλινού, δημιουργώντας στους πιστούς ευφρόσυνα αισθήματα. Οι οίκοι του "Χαίρε" με την τέχνη του λόγου και τις αντιθέσεις, ανυψώνουν στο άκουσμα τις ψυχές.                                                                      

 Όσο κι αν υποτροπιάσει ο καιρός, τα αισθήματα της υποδοχής χαρμόσυνων ημερών φωλιάζουν μέσα μας ώστε να μην είναι τυχαίο το "Ω! Γλυκύ μου έαρ!" που σε λίγες μέρες με τον ερχομό του Μάρτη θα αναφωνήσουμε. 

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου.

Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2010

Το μεγάλο γιορτάσι της Αποκριάς!!



Περί Αποκριάς πάλι ο λόγος αφού φτάνουμε στο μεγάλο γιορτάσι, στο τριήμερο της Τρανής Αποκριάς και Καθαρής Δευτέρας. Διάθεση γλεντιού, ξεφαντώματος, διασκέδασης μέχρι εκεί που δεν παίρνει γιατί έχει ανάγκη ο άνθρωπος να αποφορτιστεί, να ξεχαστεί, να γελάσει με τον πόνο του μήπως και σπάσει λίγο ο νταλκάς.
Καρναβάλι κοσμοπολίτικο με μπουρμπούλια, ντόμινο, νυχτερινές ποδαράτες, άρματα, μα και παραδοσιακό με μπούλες και γενιτσάρους, βλάχικο γάμο, παρλάτες, κουδουνάτους, «αρκούδις μι τσι κδούνις», ταράζει την κανονικότητα της καθημερινότητας σε ένα λυτρωτικό λαϊκό ξέσπασμα.
Σερπαντίνα, κομφετί μια συννεφόσκονη που πασπαλίζει τον κόσμο γύρω της με περιπαιχτική διάθεση , χοροπηδηχτό στους δρόμους, τραγούδι με καλή παρέα που τσουγκρίζει τα ποτήρια και κόκκινο κρασί να ρέει άφθονο στην ταβέρνα, στους δρόμους, στα σοκάκια, μέχρι το πρ
ώι.

Μέχρι να ξημερώσει η Καθαρή Δευτέρα, η πρωτονηστίσιμη της μεγάλης Σαρακοστής.
Καθαρή για τους χριστιανούς που θέλει την αποχή από το κρέας και τα παράγωγά του αφού κατά την παράδοση τα χρόνια τα παλιά οι νοικοκυρές με το ξημέρωμα άρχιζαν το πλύσιμο και τον καθαρισμό των μαγειρικών σκευών με στάχτη.

Τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν΄ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια
λέει ένα δημοτικό σατυρικό τραγούδι-θρήνος από τη Φθιώτιδα.

Θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, ταραμάς, φασολάδα , χαλβάς μα κυρίως άζυμος άρτος η περίφημη λαχταριστή λαγάνα έχουν την τιμητική τους στο τραπέζι της Καθαρής Δευτέρας.
Προάγγελος της Άνοιξης η Καθαρή Δευτέρα με τον ερχομό της Μεγάλης Σαρακοστής είναι ένα μαζικό κάλεσμα προς τη φύση. Ξεχύνεται ο κόσμος στην εξοχή, στους λόφους, στα πάρκα, όπου μπορεί να νιώσει με όλες τις αισθήσεις του τα δώρα της φύσης.

Είναι η μέρα που γεμίζει χρώμα ο ουρανός από τους χαρταετούς που πετούν όσο πιο ψηλά μπορούν για να του μεταφέρουν τη χαρά της ζωής.
«Ουτσουρμάδες» για τους Κωνσταντινουπολίτες, οι χαρταετοί, που γιόρταζαν έντονα τη μέρα με πλήθος κόσμου να συρρέει σε έναν από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων»,
«τσερκένια» για τους Σμυρνιούς που συνέχιζαν το πέταγμα του χαρταετού όλες τις Κυριακάδες της Σαρακοστής γεμίζοντάς τες με χρώμα και χαρά , «πουλιά» για τους Πόντιους, «φύσουνα» για τους Επτανήσιους, «αετός», «ψαλίδα», «άστρα» ή «φωτοστέφανο» για τους Ελλαδίτες και «πετάσι» για τους Κυπρίους.
Στολισμένοι άλλοτε με έναν ήλιο ή ένα φεγγάρι, άλλοτε με ένα καράβι ή μια εκκλησία και άλλοτε με την ελληνική σημαία, υψώνονται στον ουρανό σαν σύμβολα επιθυμίας, ευφορίας, ελπίδας μα και ψυχικής και πνευματικής ανάτασης του ανθρώπου.





Όπως κι αν ονομάζεται ο χαρταετός ό,τι σχήμα κι αν έχει, προσφέρει χαρά με το πέταγμά του στον ουρανό τόσο στους μικρούς όσο και στους μεγάλους. Είναι μια μορφή έκφρασης της λαϊκής τέχνης, καλλιτεχνικής δημιουργίας, κάνει τον άνθρωπο να κοιτά προς τον ουρανό και να παλεύει να ξεπερνά κάθε εμπόδιο προκειμένου να πετύχει τον στόχο του, να τον κρατήσει ψηλά. Γίνεται πανηγύρι στον ουρανό πλουμισμένο με όλων των λογιών τα χρώματα και σχήματα.
Αμόλα καλούμπα λοιπόν και καλή Σαρακοστή!!

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου

Κυριακή 7 Φεβρουαρίου 2010

Έρυ πάλε



Θε να ταξιδέψω, θέλω, Έρυ πάλε
θε να ταξιδέψω, θέλω, δυο μου μάτια
στης Αττάλειας τα νερά (δις)

Με τα ψαριανά καράβια, Έρυ πάλε
με τα ψαριανά καράβια, δυο μου μάτια
που΄ναι άξια στα πανιά (δις)

Γιαλό γιαλό πηγαίναμε κι όλο για σένα λέγαμε          

γιαλό να πας γιαλό να΄ρθείς τα λόγια μου να θυμηθείς                              

Πράσινή μου φεργαδούλα, Έρυ πάλε                                                

πράσινή μου φεργαδούλα, δυο μου μάτια                                            

που τραβάς γιαλό γιαλό(δις)                                                         

Πάρε με και με μάζι σου, Έρυ πάλε                                            

πάρε με και με μάζι σου, δυο μου μάτια                                          

 να τραβώ και γω καημό(δις) 

*********************************************************

Ήθελα να΄ρθω το βράδυ, έρυ πάλε , μ΄έπιασε ψιλή βροχή.                                                 Το θεό παρακαλούσα, έρυ πάλε. Για να σ' εύρω μοναχή. 
Μα ούτε μοναχή σε βρίσκω, έρι πάλε, ούτε με τη μάνα σου 
Μον' σε βρίσκω στο σεργιάνι, έρυ πάλε, με τις φιλενάδες σου.                          

Είσαι γυαλένιος μαστραπάς κι όποιον να δεις τον αγαπάς. 

(για να΄ρθει η απάντηση)

Ας ερχόσουνα ρε ψεύτη, έρυ πάλε, κι ας γινόσουνα παπί 
Είχα ρούχα να σ' αλλάξω, έρυ πάλε, στρώμα για να κοιμηθείς 
Και κορμάκι ν΄ αγκαλιάσεις ώσπου να το βαρεθείς. 
Γυαλί βαστάς γυαλίζεσαι, όμορφα που στολίζεσαι.                                              

Όταν κάνεις το σταυρό σου, έρυ πάλε, κι όταν πας να κοιμηθείς (δις)                         βάλε με στο λογισμό σου, δύο μου μάτια , στ΄όνειρό σου να με δεις.                      

Σε αγαπώ, σε αγαπώ μα δε θα πέσω και υπό (δις)
Άσπρο μου τριανταφυλλάκι, έρυ πάλε, ποιος σε φύτεψε στη γή 
Κι έσκυψα να σε μυρίσω, έρυ πάλε, και μου πήρες τη ψυχή. 
Λεριά - λεριά λεριώνουμαι για σένα παλαβώνουμαι 
Λεριά - λεριά λεριώτισσα, θα κλέψω μια Πλαγιώτισσα.

Οι παραπάνω στίχοι αποτελούν ελάχιστο δείγμα από το "΄Ερυ πάλε".Το"Έρυ πάλε" είναι περιορισμένης διάδοσης και ήταν τραγούδι των κωπηλατών του Αιγαίου. Το συναντάμε με ναυτικό αλλά και με ερωτικό περιεχόμενο.

(Το συναντάμε γραμμένο και "΄Ερι πάλε")Σύμφωνα με την ετυμολογική ερμηνεία που διαβάζουμε στον ομώνυμο ψηφιακό δίσκο που ηχογράφησε ο Πολιτιστικός Σύλλογος "Αλκαίος"Πλωμαρίου-στον οποίο είχα την τιμή και χαρά να συμμετέχω- σημαίνει "τράβα το κουπί πάλι". Είναι δηλαδή ναυτικό παράγγελμα του επίκωπου προς τους κωπηλάτες.   (ετυμ.Ρ. ερύω, προστ. έρυε, συγκοπή του ε, έρυ και πάλι=πάλε>έρυ πάλε) 

Είναι το λατρεμένο για τους Πλωμαρίτες τραγούδι της Αποκριάς που μέχρι και σήμερα σε όποιο μέρος της γης κι αν βρίσκονται τούτες τις μέρες, το "ξεκλειδώνουν"και το τραγουδούν μέχρι την Καθαρή Δευτέρα για να γεμίσει η ψυχή τους και να χαρούν,παρόλο που στους στίχους του δεν βρίσκουμε λόγια με αποκριάτικο περιεχόμενο. Μετά την Καθαρή Δευτέρα το τραγούδι "κλειδώνει" και δεν ακούγεται τον υπόλοιπο χρόνο. Αν ακουστεί θα φέρει τον περίγελο.

Μια τρελή Αποκριά του 1975, στο πρώτο νηπιαγωγείο Πλωμαρίου. Με αγγίζει για πολλούς λόγους αυτή η τρυφερή φωτογραφία των παιδικών μου χρόνων και κυρίως γιατί είχα την τύχη να βρεθώ, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, μέσα σε αυτή την αίθουσα και ως δασκάλα.

Είμαστε πια στις μέρες της Αποκριάς , του Καρναβαλιού με το γλέντι και τα ξεφαντώματα να κυριαρχούν σε πολλές πόλεις και χωριά. Οι παραδόσεις πάμπολλες, ποικίλες και πιπεράτες στον τόπο μας με τ΄ανάλογα δρώμενα, φαγητά και γλυκά. Μεταμφιέσεις, μασκαρέματα, ζωηρά πειράγματα, κάθε είδους ξέφρενες εκδηλώσεις επιτρέπονται αλλά και επιβάλλονται τούτη την περίοδο προκειμένου ο άνθρωπος να αποφορτιστεί, να εξωτερικεύσεις "τα μέσα του", κάθε σκέψη και πράξη, που τον υπόλοιπο χρόνο μπορεί να θεωρηθεί ανεπίτρεπτη. 

Κάθε τόπος με τις παραδόσεις του.Το χρώμα της ξέφρενης γιορτής μπορεί ναναι διαφορετικό από τόπο σε τόπο, ο σκοπός όμως είναι κοινός. Να διασκεδάσει ο κόσμος, να ξεχάσει έστω και για λίγο  τον νταλκά του, τα προβλήματά του, να ξεδώσει.Σίγουρα πολλοί από μας έχουμε ζήσει και ζούμε το καρναβάλι στις διάφορες εκφράσεις του και με διαφορετικές εκδηλώσεις, ήθη, έθιμα.Λίγο πολύ γνωστά σε όλους. Γιαυτό και διαλέγω να μην αναφερθώ αναλυτικά σε αυτά παρά να δώσω το ρυθμό της Αποκριάς και του Καρναβαλιού στον ιστοχώρο μου με την αναφορά στο "Έρυ πάλε", το παραδοσιακό αποκριάτικο τραγούδι που είναι συνώνυμο του Πλωμαριού.

Καλή Αποκριά!!

Μαριάνθη Βάμβουρα-Γιάνναρου